Nazizme direniş yalnızca Sovyet cephesinde olmadı elbette.
Geçtiğimiz günlerde Almanya’nın Fransa sonundaki Gaggenau isimli yerleşim merkezinde, Nazilerin 24 ve 25 Kasım 1944 tarihinde kurşuna dizdiği 27 kişi anısına sessiz sedasız bir merasimle küçük bir anıt açıldı.
Gaggenau girişinde kurşuna dizilenler ortasında İngiliz ve Amerikalı askerlerin yanı sıra, hududun öteki tarafındaki Vosges dağlarında yaşayan dört köylü ve “Réseau Alliance” isimli Fransız direniş örgütünün dokuz üyesi vardı. Direniş örgütünün yaşlı, genç, bayan, sivil, asker, din adamı 2 bin 827 üyesi vardı, kayıtlara nazaran 432’si savaş sırasında öldürüldü. Bunlardan 106’sı Fransa topraklarında inşa edilmiş tek Nazi toplama kampı olan Strasbourg kenti yakınlarındaki Struthof’ta bir gecede, 126’sı ise Almanya’da Ren ırmağı kıyısında katledildi.
Nazilerin bilinmeyen polis teşkilatı Gestapo’nun en kıymetli misyonlarından biriydi direnişçi avı. Bulduklarını ya da direnişte olanlarla işbirliği yaptığına kanaat getirdiklerini yargısız infaz etmekteydiler.
İşte size bir örnek: Fransa’nın İtalya hududu yakınlarında, Alp dağlarıyla çevrili Savoie bölgesindeki Cruet köyünde 8 Haziran 1944 tarihinde 8 erkek yol üstünde Naziler tarafından kurşuna dizildi. Bunlardan 7’sinin kimliği tespit edilebilmiş, kim olduğu belirlenemeyen 8’inci için savaş sonrası dikilen anıt mezara “X” harfi kazınmıştı.
İnfazın gerçekleştiği nokta, Cruet köyünde doğma büyüme Roland Troillard’ın anne baba yadigârı çiftliğine yalnızca 300 metre uzaktaydı. Annesi infaz sonrası cesetleri görmüş, hatta defin öncesi cenazelerin hazırlanmasına katılmıştı. İsmi anıt mezara X olarak kazınan kişi hakkında bilinenler zayıf oluşu, dağcı kıyafeti, kemik çerçeve gözlüğü, parmağındaki kıymetli yüzük ve Omega saatiyle sonluydu. X’e sahip çıkan olmamıştı. Bugün 77 yaşında olan Roland Troillard, “küçüklüğümden bu yana o anıtın önünden geçer, daima bu X kim diye sorardım” diyor.
Troillard X’in kim olduğunu bulmak için 2019 yılında kolları sıvayıp, medya aracılığıyla davetler yaymaya başladı. Grenoble kentinde yaşayan Claude Jacquier “tasvir edilen bu adamı tanıyor gibiyim” diyerek Troillard ile temasa geçti. Jacquier’nin annesi X’in nişanlısının arkadaşıydı, kendisinden oğluna kelam etmişti, hatta elinde çiftin fotoğrafı da vardı.
Fotoğrafta görünen şahıs zayıf, şık ve Omega saatli Robert Rosengarten isimli kişiydi. Öldürüldüğünde 30 yaşındaydı ve bir kaplıca eczanesinde çalışmaktaydı. Fransız mahkemeleri, kapsamlı bir inceleme sonrası 4 Kasım 2022 tarihinde, yani olaydan 78 yıl sonra, Rosengarten’i ismi anıt mezara X kazınmış kişi olarak kayda geçti.
Peki Rosengarten’i o günden bu yana neden kimse arayıp sormamıştı? Acı gerçek incelemede ortaya çıktı: Rosengarten ve ailesi Yahudi kökenliydi. Ailesi topluca Auschwitz kampına gönderilmiş, orada gaz odalarında can vermişti. Kurtulan olmamış, geriye kimse kalmamıştı.
Dahası var: Rosengarten direnişçi değildi. Yahudi olduğu için de öldürülmedi. Direnişçi oldukları gerekçesiyle 7 kişi katledilirken tesadüfen oradaydı. Naziler şahit istemiyordu. Tek “suçu” yanlış vakitte yanlış yerde olmaktı!
Evet, bugün 8 Mayıs.
Çoğu sivil 60 milyon insanın ömrünü yitirdiği İkinci Dünya Savaşını sona erdiren ve Nazi Almanyasının çöküşü manasına gelen teslimiyet mutabakatının imzalandığı gün.
Neredeyse unutulmaya, hatta “AB uğruna” unutturulmaya başlanan bu Zafer Günü; Fransa, İngiltere, ABD ve kimi Batı Avrupa ülkelerinde 8 Mayıs’ta, Rusya ve birtakım Doğu Avrupa ülkelerinde ise 9 Mayıs’ta kutlanıyor.
8 Mayıs’tan kelam edip, Fransa özeline girmemek olmaz elbette, çünkü bu günün Voltaire’in ülkesinde öbür Batı Avrupa ülkelerine kıyasla daha özel bir yanı var. Fransa savaşın çabucak ertesinde, 1946 yılında, 8 Mayıs’ı İkinci Dünya Savaşı Zaferini Kutlama Günü, 1953’ten itibaren de resmi tatil günü ilan etti. “Alman-Fransız barışması” ismine resmi tatil günü General de Gaulle tarafından 1959 yılında kaldırıldı, lakin kutlamalara devam edildi. Federal Avrupacı Cumhurbaşkanı Valéry Giscard d’Estaing 1975-1981 yılları ortasında 8 Mayıs kutlamalarını iptal edip, Robert Schuman’ın Avrupa’nın inşasıyla ilgili konuşmasını yaptığı 9 Mayıs gününü kutlamaya başladı. Fransız solunun 1981’de François Mitterrand ile iktidara gelmesiyle 8 Mayıs tekrar resmi tatil günü ilan edildi. Gelenek o günden bu yana bozulmadı.
8 Mayıs Fransa’da resmi tatil fakat savaşın Batı’daki öteki kazananları olan İngiltere yahut ABD’de değil. Belçika’da her ne kadar Brüksel mahallî parlamentosu tekrar tatil günü olması için kararlar alsa da 1983’ten bu yana “Almanya’yla barış adına” tatil günü olarak kutlanmıyor. Hollanda ve Danimarka, Kurtuluş Günü olarak Almanların teslimiyetleriyle ilgili müzakerelerin başladığı 5 Mayıs’ı seçti. İtalya’nın Kurtuluş Bayramı, ülkenin kuzey bölgelerinin birçoklarının Nazi işgalinden kurtulduğu 25 Nisan’da kutlanıyor. Sovyetik periyotta Zafer Günü’nü 9 Mayıs’ta kutlayan Polonya 2015’ten bu yana 8 Mayıs’ta kutlama yapıyor.
Almanya’da ise 1985 yılında periyodun Cumhurbaşkanı Richard von Weizsacker, o güne kadar ülke ve devlet açısından tarihi bir utanç olan 8 Mayıs’ı “kurtuluş günü” olarak tanımladı. Mümkün anma merasimleriyle ilgili tartışmalar o günden bu yana devam ediyor.
